نمایش چیست؟

نمایش (Drama) را در فرهنگ آکسفورد چنین بیان کرده اند که تالیفی به نثر یا نظم که داستانی را از طریق گفت وشنود و کنش بازگو میکند و برای آوردن به صحنه آماده شده و با صحنه پردازی ، جامه آرایی و حرکت های همراه آن به مثابه زندگی واقعی عرضه می شود. با خواندن این تعریف می بینید که به بسیاری از تعاریف و ابعاد این هنر را شامل نمی شود مانند تالیفی نثر گونه یا نظم شاید یک متن فی البداهه اجرا شود یا گفت و شنود باشد، نمایشهای میم را در برنمیگیرد به طوری کلی می توان گفت تعاریف نباید هیچگاه به صورت مطلق بکار روند چون همین تعاریف مانعی در راه گسترش و نورآوری ایجاد میکنند.خود هنر نمایشی بسیار سیال و نرمش پذیر است و میتواند از بسیاری از منابع و رشنه های دیگر بهره بگیرد و اتفاق جدیدی را رقم بزند حتی دیگر مانند گذشته که سیرک ،کنسرت های موسیقی (پاپ) و اتفاقات هنری مانند هپنینگ ، یا نمایشواره های چندرسانه ای را جز نمایش دانست یا نه اهمیت چندانی ندارد چرا که در دنیای امروز این هنر به سرعت پیشرفت کرده و ما هر روز شاهد نورآوری و باز آفرینی هستیم.

واژه نمایش برگفته از drama یونانی است که به معنی کنش است، نمایش کنشی تقلیدی است، کنشی برای تقلید و بازنمایی رفتار بشر (البته استثتای همیشه هست) که برایش قالب ادبی مشخصی وجود ندارد ، عناصری که یک نمایش را می سازند کنش و عملکرد است که اندیشه ها و نظرات خالقش را تحقق پذیر کند.هنرهای نمایشی یکی از اشکال هنر هفتگانه می باشد که در آن بازیگر با بهره از بدن و کلام و استفاده از ذوق هنری داسنانی را برای مخاطب بر روی صحنه به نمایش در می آورد. خود نمایش و تئاتر دارای زیر شاخه های متنوع است که از بین آنها میتوان به نمایش صحنه ای ، تئاتر خیابانی ، پانتومیم و میم ، نمایش عروسکی ، اپرا ، سیرک ، پرفرمنس آرت و در نمونه های ایرانی این هنر روحوضی ، نقالی ، پرده خوانی ، تعزیه اشاره کرد. در ادامه به صورت خلاصه به تاریخچه تئاتر در ایران و ریشه غربیش می پردازیم ، و حتما مطالب جداگانه راجب هر دوره اختصاص خواهیم داد.

نمایش در غرب

یونان اولین دوران بزرگ تئاتر به معنی امروزیش خلق کرد و به تدریج از سدهٔ هشتم تا ششم پیش از میلاد پخته تر شد، در شهر های بزرگ سیاسی «پولیس» این هنر رونق بیشتری داشت، مهم‌ترین این شهرها آتن ، اسپارت، ، تِب بودند این اجزاها نیز مانند تمامی کشور های دیگر جهان ریشه در مذهب داشتند و میتوان به جشنواره دیونیزوس (خدای شراب) اشاره کرد که رومیان آن را باکخوس یا باکوس می نامیدن ، در مراسم آیینی که هر سال برای بزرگداشت او در زمین های زراعی و تاکستان ها برگزار می شد که در آن آوازهای خوانده و در مراسم بزی برای دیونیزوس  قربانی می شد ودر زمین پراکنده می کردن و معتقد بودن باعث حاصل خیزی و برکت می شود .شعر های که توسط کشاورز های خوانده می شد را تراگودیا (tragodia) می نامند، که تراگو به معنی بز و دیا شعر است که سرود بز می شود، اما این اصطلاح به رفص بز هم مشهور ست چرا که یونانیان در زیر پای بز آتش روشن می کردن و موسیقی می نواختن و حیوان عادت می کرد وقتی این صدای را می شنود می سوزد و شروع به پا پرداشتن می کرد (به نوعی آن را رقص می پنداشتن) کلمه تراژدی از همین کلمه گرفته شده است ، این مراسم شالوده اولین خشت نمایشهای نخستین شد که بعدها در پولیس های تئاترهای شکل گرفت که در آنها تراژدی و ساتیر (نوعی نمایش کمدی با نکات جنسی و زننده ) در یک شبانه روز به نمایش در می آمد. نمایشهای غربی هم از یونان آغاز شدن و در دوران های بعد رشد و ریشه بیشتری پیدا کرد، ازیونان به رومی ها از رومی ها به قرون وسطا (دوران تئاترهای مذهبی مسیحی)  مانند میراکل  که موضوعاتشان مربوط به قدیس ها و روحانی های مسیحت و مریم مقدس بود و میستری که موضوع مانند زندگی حضرت مسیح و مصائب اورا دنبال می کرد و به دنبال آن رنسانس و تئاتر وارد دوره ی جدیدی شد،ا گرایش مد نظر رنسانس و انسان باوری (اومانیسم) و بازگشت به ریشه ها تئاتر«باستان»  کشف دوباره آن.این نهضت در ایتالیا شکل گرفت و از  نمایش های آن دوره میتوان به کمدیادلآرته و فرس اشاره کرد تا دوران طلایی قرن هفدهم که به قرن بزرگ تئاتر اروپا مشهور است در این دوران تئاتر و ادبیات نمایشی در اسپانیا،انگلستان (تئاتر الیزابتی) و فرانسه شاهد شاهکار های هنری می شود این روند با گذشت قرون تکمیل و به جنبه های تئاتر امروزی نزدیک می شود که ما امروزه شاهد آن هستیم.

نمایش در ایران

نمایش در ایران نیز مانند یونان ریشه در مذهب داشت ولی آنقدر خوش شانس نبود یکی به دلیل فرهنگ مونوفونی (دهانی بودن) که نگارش نمی شد و دوم به دلیل نگاه مذهبی اما ریشه نمایش در ایران را باید در گوسان که خنیاگری بودن که شعر های با موضوعات پریان و شاهان و قهرمانان را با نواختن ساز می‌خوانده اشاره کرد. نمایش در ایران به سه بخش نمایشهای پیش از اسلام و نمایشهای پس از اسلام و معاصر تقسیم کرد، قبل اسلام متاستفانه به صورت مکتب چیزی از آن باقی نمانده ولی محققان معتقدن گوسان ها یا رقاصان و دلقک های در دیوان های پادشاهان بوده اند که نوعی نمایش اجرا می کردند یا بقایای محل های در زمان سلوکیان واشکانیان هست که نمایش اجرا می شده اما به صورت مکتوب می توان به نمایش‌های آیینی كه به داستان سوگ سیاوش و كین ایرج اشاره کرد و نمایش های پس از اسلام میتوان به نقالی ، تعزیه ، نمایشهای عروسکی و  در معاصر نمایشهای شادی‌آور(صفوی)  یا در زمان زندیه  به تقلید  و در ادامه دوره قاجاریه مسخره بازی ، روحوضی ، ختنه سوران ، سیاه اشاره کرد اما تئاتر کلاسیک در اواخر قاجار به درستی شکل گرفت ودر دوران پهلوی تکامل یافت و به جنبه غربی خودش نزدیک شد.